Z prac komisji senackich

Komisja Nadzwyczajna do spraw wyjaśnienia przypadków nielegalnej inwigilacji, ich wpływu na proces wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej oraz reformy służb specjalnych 18 listopada 2022 r.  wysłuchała ekspertów w zakresie oceny kontroli nad służbami specjalnymi w Polsce. Jak podsumował dyskusję przewodniczący komisji senator Marcin Bosacki, zadaniem komisji jest wypracowanie rekomendacji do raportu końcowego, odnoszących się do tego, w jaki sposób wzmocnić kontrolę nad służbami specjalnymi w Polsce.

Na piątkowe posiedzenie zostali zaproszeni: prokurator Katarzyna Kwiatkowska, wiceprezes Stowarzyszenia Prokuratorów „Lex Super Omnia”, Radosław Kujawa, Szef Służby Wywiadu Wojskowego w latach 2008–2015, i profesor Marek Chmaj, konstytucjonalista. W dyskusji, podobnie jak podczas poprzednich posiedzeń, przewijały się opinie optujące za trzema rozwiązaniami: wzmocnioną kontrolą sądową, wzmocnioną kontrolą parlamentarną oraz stworzeniem nowego niezależnego organu nadzoru w tym zakresie.    

Katarzyna Kwiatkowska, wiceprezes Stowarzyszenia Prokuratorów „Lex Super Omnia”, powiedziała, że istniejący system nadzoru nad służbami jest niewystarczający, kontrola sprawowana przez rząd i Sejm ma charakter polityczny, zaś przez sądy – iluzoryczny. Jej zdaniem brakuje kontroli merytorycznej, którą trzeba wprowadzić jak najszybciej, dlatego powinien powstać niezależny organ, który kontrolowałby wszystkie służby prowadzące działania operacyjno-rozpoznawcze. Uważa ona, że brak decentralizacji wpływa na obniżenie jakości kontroli sądowej  i zbytnie obciążenie sądu, dlatego jest za wprowadzeniem miejscowego charakteru kontroli, która mogłaby się odnosić do delegatur służb. Według niej, kontrola parlamentarna jest „mało efektywna, żeby nie powiedzieć fikcyjna”, a główne zadania komisji  ds. służb są jedynie opiniodawcze i ocenne. Dlatego komisja ta powinna mieć umocowanie ustawowe, a nie wynikające z regulaminu Sejmu czy załącznika do niego. Powinna być dokonywana ocena zgodności działalności służb z Konstytucją, legalności pozyskiwania danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych. Środki techniczne, takie jak Pegasus, powinny mieć ściśle określone ramy ustawowe – proponowała prokurator Kwiatkowska.   

Generał Radosław Kujawa, Szef Służby Wywiadu Wojskowego w latach 2008–2015, opowiedział się przeciwko idei powołania specjalnego organu nadzoru nad służbami. Jak wyjaśnił, to nie rozległe uprawnienia służb są problemem, tylko ryzyko ich podporządkowania bieżącej polityce. Niekorzystanie z istniejących uprawnień i powołanie nowego organu to, jego zdaniem, „droga donikąd”. Podkreślił, że istotą działania służb i nadania im szczególnych kompetencji jest zwalczanie najpoważniejszych zagrożeń dla państwa. „Tylko dlatego przywiązuje się tak wielką wagę do zachowania tajemnicy służbowej i ochrony zastosowanych środków i metod operacyjnych, tylko dlatego ten system ma być szczelny. Celem pracy wywiadu, kontrwywiadu, działalności antyterrorystycznej, jest identyfikacji zagrożeń, mam wrażenie, że o tym się zapomina” – mówił.  W jego przekonaniu sądy nie powinny wydawać tylko jednorazowych zgód na pracę operacyjną, lecz prowadzić nad nią całościowy nadzór. Należy też sądom stworzyć odpowiednie warunki tego nadzoru i je doinwestować. „Legalność działań może badać sąd, a nie zewnętrzny organ z nie wiadomo jakimi kompetencjami” – oświadczył.  

Profesor Marek Chmaj, konstytucjonalista, jest zdania, że należy zwiększyć uprawnienia komisji parlamentarnej i że warto rozważyć koncepcję utworzenia nowego organu nadzoru, który miałby objąć wszystkie służby z wyjątkiem wojskowych. Przyczyną tych działań w jego opinii jest to, że doszło do „rażącego naruszenia praw obywateli, że podeptano zasady konstytucyjne”. Opowiedział się on za przygotowaniem jednej ustawy kompetencyjnej dla służb. „Widziałbym konieczność stworzenia ustawy o ochronie życia prywatnego obywateli, gwarancjach tajemnicy komunikowania się i zasadach ujawniania informacji” - zadeklarował. Ewentualne skargi byłyby kierowane do nowego organu nadzoru. Według niego, obecnie mamy mnogość służb i mnogość uprawnień, co jest złą praktyką, bo prowadzi do licznych naruszeń. „Stworzyliśmy potwora, która łamie podstawowe gwarancje praw obywatelskich, co więcej, inwigiluje opozycję i używa pozyskanych informacji do działań politycznych” – powiedział.

General Kujawa oświadczył, że zmiany w ustawach nic nie dadzą, dopóki nie oddzieli się służb od polityków. „Problemy służb nie wynikają z kreatywności funkcjonariuszy, którzy chcą działań nielegalnych obok prawa, to politycy i ich doradcy decydują o tym, jak działają specsłużby” – powiedział. Jak wyjaśnił, gdyby prawo było przestrzegane, Pegasus nie powinien być stosowany, ponieważ nie może służyć do gromadzenia dowodów system, który zmienia oprogramowanie. Nie jest tak, że służby są poza kontrolą, albowiem minister konstytucyjny ma pełne możliwości kontrolne – ocenił były szef SWW 

Przewodniczący Komisji, senator Marcin Bosacki wskazał, że z posiedzeń komisji wynika, iż w przeciwieństwie do ekspertów, praktycy służb nie zgadzają się na powołanie nowego organu nadzoru i kładą nacisk na wzmocnienie kontroli sądów i parlamentu. Przypomniał, że celem komisji jest poprawienie stanu, w którym Pegasus był wykorzystywany w kampanii wyborczej, owoce działań służb były przekazywane mediom zaprzyjaźnionym lub wręcz kontrolowanym przez rządzących, które następnie przekazywały zmanipulowane treści. „Chcemy to zmienić, pytanie, jakimi środkami” –powiedział. Kolejne posiedzenie komisji z udziałem ekspertów odbędzie się za 2 tygodnie.