Z prac komisji senackich

Komisja Nadzwyczajna do spraw wyjaśnienia przypadków nielegalnej inwigilacji, ich wpływu na proces wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej oraz reformy służb specjalnych na posiedzeniu 7 października br. rozpoczęła pracę nad opracowaniem reformy tych służb, mającą przywrócić nad nimi demokratyczną kontrolę. Komisja będzie kontynuowała temat 21 października br.

System kontroli i nadzoru nad służbami specjalnymi w Polsce nie działa. Należy zbudować system odporny na działania, które łamią prawa innych obywateli. Należy ponownie odpolitycznić funkcję prokuratora generalnego i oddzielić ją od funkcji ministra sprawiedliwości. Prokurator generalny ma dbać o jakość i przestrzeganie  prawa, a nie być organem realizującym zlecenia polityczne. Należy przeformułować, usprawnić, dofinansować  i rozproszyć  system wydawania zgód przez sąd  okręgowy na kontrolę operacyjną – podsumował posiedzenie Komisji  jej przewodniczący, senator Marcin Bosacki.

Komisja wysłuchałaekspertów w zakresie oceny kontroli nad służbami specjalnymi w Rzeczypospolitej Polskiejdziekana Wydziału Prawa SWPS dr hab. Adama Bodnara (RPO w l.2015 -2021), Krzysztofa Bondaryka (szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w l. 2008 – 2013), sędziego Piotra Gąciarka ze Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”, gen. Adama Rapackiego (wiceminister MSWiA/MSW w l. 2007-2012), prof. dr hab. Dobrosławę Szumiło-Kulczycką z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Przewodniczący komisji, senator Marcin Bosacki podkreślił, że jednym z celów Komisji jest opracowanie reformy służb specjalnych, tak, by przywrócić nad nimi demokratyczną kontrolę. Zaznaczył, że jest to pierwsze posiedzenie Komisji Nadzwyczajnej poświęcone tej kwestii. W ocenie senatora Bosackiego, nie jest przesądzone jak ten system kontroli powinien wyglądać, choć większość komisji i ekspertów wypowiada się za powołaniem nowego, niezależnego organu kontroli.

Senator Marek Borowski zwrócił uwagę, że afera Pegasusa została spowodowana tym, iż środki kontroli operacyjnej zastosowano wobec polityków opozycji oraz ludzi, którzy nie zgadzali się na łamanie prawa przez rządzących. Zatem, jego zdaniem, kluczowe jest uchronienie od takich przypadków, bo to narusza fundamenty demokracji. „Uważam, że powinna zostać określona grupa osób wobec których stosowanie metod operacyjnych powinno być uzgadnianie z ciałem kolektywnym np. trzech sędziów Sądu Najwyższego z odpowiednim stażem, bo w sprawach parlamentarzystów, sędziów, RPO chodzi o najistotniejsze zagrożenie i dlatego potrzebny byłby specjalny tryb wyrażania zgody” – powiedział senator Borowski. Dodał, że byłoby to elementem uspokajającym na przyszłość.

Według prof. Adama Bodnara udzielanie zgód na podsłuchy oraz kontrolę operacyjną należy zdecentralizować  i powierzyć te zadania innym sądom okręgowym, a nie tylko warszawskiemu. Powinny to robić sądy właściwe dla delegatur poszczególnych służb. Kontrola parlamentarna nad działalnością służb specjalnych, zdaniem Adama Bodnara, jest niewystarczająca ze względów politycznych, bo szefami tej komisji są przedstawiciele rządzącej partii. Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest powołanie niezależnego organu nadzoru ds. służ specjalnych. Ten organ powinien być powołany przez Sejm za zgodą Senatu i składać się z 6 członków. Jego przewodniczącym powinien zostać sędzia w stanie spoczynku z 10-letnim doświadczeniem w sprawach karnych i administracyjnych. Kandydatów na członków tego organu mógłby zgłaszać Prezydent, Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, prezes NIK czy RPO. Zdaniem Adama Bodnara należy także stworzyć mechanizm powiadamiania obywateli o tym, że były stosowane wobec nich metody operacyjne, gdyż jest to ważne z punktu widzenia poszanowania praw i wolności obywatelskich i otwiera drogę do uruchomienia procedur odszkodowawczych.

Krzysztof Bondaryk opowiedział się za przebudową kontroli parlamentarnej, tak, by spełniała swoją rolę. Jego zdaniem zbyt wiele służb w Polsce ma uprawnienia do kontroli operacyjnej. Sąd Okręgowy w Warszawie  powinien zostać wzmocniony i powinny powstać specjalne sekcje w innych sądach okręgowych zajmujące się kontrolą nad wydawaniem zgód, sędziowie powinni pisać uzasadnienie do decyzji pozytywnych i negatywnych. Obecnie piszą jedynie do decyzji negatywnych.

Prof. Dobrosława Szumiło-Kulczycka wskazała na konieczność rozdzielenia uprawnień i środków jakimi mogą posługiwać się służby specjalne, a jakimi policja. Jej zdaniem CBA ma zbyt duże uprawnienia. Mówiła m.in. o konieczności poprawy warunków pracy sędziów, o stworzeniu im możliwości technicznych, chodzi o to, by nie legitymizowali działań niezgodnych z prawem. W ocenie prof. Szumiło-Kulczyckiej kontrola parlamentarna nie jest efektywna z uwagi na zasadę dyskontynuacji. Jej zdaniem ryzykownym rozwiązaniem byłoby powoływanie specjalnych wydziałów w sądach okręgowych. Przychyliła się do powołania niezależnego organu kontrolnego.

Adam Rapacki wskazał na potrzebę urealnienia kontroli prokuratorsko-sędziowskiej nad zarządzaniem kontroli korespondencji. Opowiedział się za rozproszeniem wydawania zgód na stosowanie kontroli operacyjnej, a także za powołaniem  niezależnego organu kontroli służb specjalnych. Jego zdaniem za dużo służb ma dostęp do stosowania technik operacyjnych. W jego ocenie CBA to służba czysto policyjna.

Sędzia Piotr Gąciarek podkreślił, że obecny system wydawania zgód na stosowanie metod operacyjnych jest nieefektywny. Sędzia jest nadmiernie obciążony – jest dobrze, gdy ma dziennie mniej niż 30 wniosków do rozpatrzenia. Krytycznie odniósł się do wydzielania w sądzie specjalnej sekcji, gdyż to, jego zdaniem, stwarza pole do manipulacji. Podkreślił, że najwięcej jego wątpliwości budzą wnioski o stosowanie środków operacyjnych przez CBA. Opowiedział się za kontrolą rozproszoną stosowania technik operacyjnych i powołaniem niezależnego organu kontroli, jako organu, do którego można by także wnosić skargi.