Polityczki II RP
OD BUNTU DO PRAW.
NIE TYLKO PIERWSZE POLITYCZKI.
KOBIETY W DRODZE DO NIEPODLEGŁOŚCI
I URZECZYWISTNIENIA PRAW OBYWATELSKICH
Kiedy powstała Polska Niepodległa, szły do niej długie szeregi obywateli za rachunkami: za straty, za zasługi, za to, że coś zrobili, za to, że nie psuli, za to, że mówili, za to, że milczeli, za to, że są i istnieją po prostu, za to, że walczyli i za to, że pomagali i za to, widzieli, jak walczono, lub słyszeli.
Przypomnijmy, gdzie wówczas, kiedy rejestrowano najdrobniejsze pretensje, były Kobiety?
W nurcie żądań, walczących o młode Państwo, ich nie było. Obsiadły zwartemi masami, mrówki, te nieliczne jeszcze stawidła, te tamy, które budowniczowie państwa poczęli wznosić. Już nie mówię o tych, co poszły drogą dalszych całopaleń: o Lwowie, o Śląsku, o Wilnie, o 1920 r., o wywiadzie. Wzięły sobie pewne placówki masą, bezwładem pozostałym z wojny, naporem na pracę, skromniejszymi wymaganiami. Wolały syki głupiej męskiej zawiści, obawy przed konkurencją panów asesorów, referendarzy. Zepchnięto je poniżej ósmego stopnia służbowego, na którym są tolerowane.
Melchior Wańkowicz, przedmowa i posłowie do książki I. Ziemiańskiego „Praca kobiet w P.O.W. Wschód”
SŁOWO WSTĘPNE
Dr Małgorzata Tkacz-Janik
Pomysł zapoczątkowania prac nad swoistą mapą aktywności społecznej i politycznej kobiet u zarania niepodległości – ale i w latach poprzedzających odrodzenie się Polski, i w ciągu następujących po nim dwóch dekad prac nad kształtowaniem nowoczesnego państwa – zrodził się podczas konferencji naukowej z okazji 100. rocznicy uchwalenia Konstytucji marcowej, zorganizowanej w Senacie 17 marca 2021 r. Sto lat wcześniej Sejm Ustawodawczy przyjął konstytucję ustanawiającą państwo równych praw, w tym praw wyborczych dla wszystkich – i mężczyzn, i kobiet, które tym samym stały się pełnoprawnymi obywatelkami. Jednak w parlamencie wszystkich kadencji w II Rzeczypospolitej w ławach parlamentarnych zasiadało niespełna 50 kobiet – 32 posłanki i 17 senatorek, a ich łączna liczba stanowiła zaledwie ok. 2,5% wszystkich międzywojennych parlamentarzystów.
Kolejnym impulsem do przyjrzenia się sytuacji polskich obywatelek i zmapowania ich aktywności publicznej była obchodzona w listopadzie 2022 r. 100. rocznica pierwszego posiedzenia Senatu II Rzeczypospolitej. Z tej okazji grono Autorek i Autorów przystąpiło do prac nad stworzeniem sui generis atlasu kobiecej działalności u zarania II RP, oddając w ten sposób hołd wszystkim ówczesnym kobietom różnych stanów, poglądów, religii i narodowości, które, znalazłszy się w nowych granicach Polski, nie pozostały obojętne na potrzeby i problemy współobywateli.
W zamierzeniu miała powstać mapa aktywności kobiecej, naniesiona niejako na siatkę ówczesnego podziału administracyjnego państwa, zszywanego dopiero w administracyjną całość po 123 latach rządów administracji zaborczych. Dzięki szeroko zarysowanej przez Autorów panoramie, ukazaniu także peryferyjnych i lokalnych obszarów działalności ówczesnych aktywistek, wyraźnie widoczne są rozmaite uwarunkowania, w jakich przyszło działać aktywistkom najpierw w różnych zaborach, a potem w jednym wielokulturowym, wielowyznaniowym i wieloetnicznym kraju. Ta administracyjna siatka pozwala dokładniej przyjrzeć się bohaterkom oraz przypomnieć kształt międzywojennej Polski, będący istotnym czynnikiem wpływającym na historię i postawy kobiet.
Badanie i opowiadanie historii kobiet w Polsce zyskuje ostatnimi laty coraz większą popularność, nadal jednak najczęściej przywoływanymi podmiotami historycznych opisów są postaci i ugrupowania kobiece z Warszawy, Lwowa, Łodzi lub Krakowa. Stulecie Senatu RP, niemal pokrywające się z ostatecznym ustabilizowaniem międzywojennych granic kraju, to dobra okazja do przełamywania i uzupełniania tego obrazu także o inne, mniej znane postaci i fakty. Przyjrzenie się obszarom peryferyjnym z punktu widzenia głównego nurtu badań pozwoliło też na zlokalizowanie białych plam na mapie, stanowiących być może zachętę, a być może nawet pierwszy krok do poszukiwania kolejnych, nieodkrytych jeszcze źródeł. Nieodkrytego zresztą w historii kobiet II RP jest znacznie więcej niż tego oznaczonego, dobrze przebadanego i opisanego.
Na interaktywną mapę naniesiono pierwszą część tekstów nadesłanych przez badaczy i dziennikarzy zainteresowanych tą problematyką, z zamiarem dalszego uzupełniania „białych plam” na mapie – zarówno tej interaktywnej, jak i metaforycznej, obejmującej aktywność publiczną polskich obywatelek u zarania Niepodległej – ale i z nadzieją, że ta inicjatywa wpisze się w twórczy i w jakimś zakresie społeczny proces przywracania historii kobiet w Polsce. Najechanie kursorem na obszar danego województwa pozwoli zapoznać się z zarysem historycznym działalności publicznej kobiet na tym obszarze w wymienionych ramach czasowych.
-----------------------------------------------------------------------
Województwa: