Zapis stenograficzny

– posiedzenie Komisji Obrony Narodowej (37.)

w dniu 25 lipca 2017 r.

Porządek obrad:

1. Informacja Ministra Obrony Narodowej o realizacji budżetu MON w roku 2016.

2. Informacja Najwyższej Izby Kontroli: Wykonanie budżetu państwa w 2016 r. w części 29 – obrona narodowa oraz wykonania planów finansowych funduszu modernizacji Sił Zbrojnych i Agencji Mienia Wojskowego.

(Początek posiedzenia o godzinie 16 minut 04)

(Posiedzeniu przewodniczy przewodniczący Jarosław Rusiecki)

Przewodniczący Jarosław Rusiecki:

Witam państwa bardzo serdecznie na posiedzeniu senackiej Komisji Obrony Narodowej, którego tematem będzie informacja o realizacji budżetu Ministerstwa Obrony Narodowej w roku 2016 wraz ze sprawozdaniem Najwyższej Izby Kontroli z wykonania budżetu w części 29.

Punkt 1. i 2. porządku obrad: informacja Ministra Obrony Narodowej o realizacji budżetu MON w roku 2016; informacja Najwyższej Izby Kontroli: Wykonanie budżetu państwa w 2016 r. w części 29 – obrona narodowa oraz wykonania planów finansowych funduszu modernizacji Sił Zbrojnych i Agencji Mienia Wojskowego

Bardzo serdecznie witam na posiedzeniu pana ministra Bartosza Kownackiego, sekretarza stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej, pana ministra odpowiedzialnego za modernizację i zakupy w armii. Witam serdecznie pana generała brygady Sławomira Pączka, dyrektora Departamentu Budżetowego w Ministerstwie Obrony Narodowej. Witam serdecznie pana pułkownika Dariusza Milczarka, szefa Oddziału Realizacji Budżetu w Ministerstwie Obrony Narodowej. Witam pana pułkownika Krzysztofa Zielskiego, zastępcę szefa Zarządu Planowania Rzeczowego Sztabu Generalnego Wojska Polskiego wraz ze wszystkimi współpracownikami z Ministerstwa Obrony Narodowej. Witam serdecznie pana dyrektora Marka Zająkałę, dyrektora Departamentu Obrony Narodowej w Najwyższej Izbie Kontroli, i współpracowników pana dyrektora. Witam panią minister, panią senator, witam państwa senatorów, witam wszystkich państwa.

Ażeby nie przedłużać, chciałbym poprosić pana ministra o wstępną informację, a pewnie później pan generał będzie nam to przedstawiał. Widzę, że jest przygotowana prezentacja.

Bardzo proszę, Panie Ministrze.

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej Bartosz Kownacki:

Panie Przewodniczący! Wysoka Komisjo!

Ja rzeczywiście chciałbym oddać głos panu generałowi. Przedstawię jedynie dwa zdania wprowadzenia, troszeczkę w temacie, troszeczkę obok.

Po raz kolejny, tak naprawdę po raz drugi mamy zrealizowany budżet w całości. Wszystkie środki przeznaczone na obronę zostały wydatkowane, poza kilkunastoma czy kilkudziesięcioma milionami złotych. No nigdy się nie da tak zrealizować budżetu, żeby wydać środki co do złotówki, wystarczą jakieś oszczędności chociażby w przypadku jednej umowy i już te pieniądze są w jakiejś niewielkiej kwocie zrzucone.

Trzeba też niezależnie od wszystkiego porównać budżety. Chciałbym, żebyście państwo spojrzeli, jak były wykonywane budżety w latach ubiegłych i jak ograniczano te budżety. Z naszych szacunków wynika, że w latach 2007–2015, oczywiście odejmując de facto rok 2007 i 2015, nie wykorzystano 12 miliardów zł z tego, co pierwotnie można byłoby wykorzystać. 12 miliardów zł, Drodzy Państwo, to jest więcej niż jednoroczny budżet modernizacyjny polskiej armii, 12 miliardów zł to są 4 okręty podwodne dla polskiej armii, to jest program śmigłowcowy dla polskiej armii albo to jest np. program zakupu systemu Poprad, modernizacji Leopardów, Gromów, Spike’ów. W ramach tej kwoty zmieściłoby się jeszcze kilka ważnych elementów dla polskich Sił Zbrojnych. Można by pewnie jeszcze Homara dorzucić w pewnej części, bo ten program to jest kilka miliardów złotych. To są ogromne pieniądze, których nie udało się wykorzystać.

Ja chciałbym podziękować, korzystając z okazji, wszystkim pracownikom Ministerstwa Obrony Narodowej, panu generałowi, a także innym osobom odpowiedzialnym za realizację budżetu, za to, że udało się go w całości zrealizować. To pokazuje pewną determinację, która jest, i pewne zaniedbania, zapóźnienia, które pozostały z lat ubiegłych.

I jedną rzecz chciałbym podkreślić, rzecz, która może nie jest przedmiotem obrad tej komisji, ale dotyczy realizacji budżetu i tego, że my chcemy więcej. Mówiliśmy o tym wielokrotnie. Zarzuty, które są nam stawiane, co do tego, że nie modernizujemy polskiej armii, uznajemy za całkowicie niezasadne, bo jak można bardziej zmodernizować polską armię, jeżeli wykonało się cały czy niemal cały budżet, który był przewidziany. Stawianie jakiegokolwiek zarzutu, że procesy modernizacyjne nie zachodzą… To może być tylko zarzut pod adresem ustawodawcy, który powinien dać więcej pieniędzy na modernizację polskiej armii. I wydawało się, że udało się to zrobić i w tej sprawie był konsensus polityczny, dlatego że nigdy w historii Polski się nie zdarzyło, żeby zwiększanie wydatków na obronność budziło jakiekolwiek sprzeciwy opozycji. Co najwyżej były uwagi: dajcie jeszcze więcej. Ja pamiętam te dyskusje z poprzedniej kadencji parlamentu, kiedy Prawo i Sprawiedliwość domagało się większych środków na obronność niż te wtedy uchwalone 2% PKB liczone do roku ubiegłego.

My przygotowaliśmy projekt ustawy, on znalazł się w parlamencie. Tydzień temu dyskutowała o nim komisja obrony i ja byłem przekonany, że dzisiaj też jednym z punktów będzie de facto przedyskutowanie tej sprawy i zamknięcie tematu obronności, co dla Sił Zbrojnych z punktu widzenia planowania jest rzeczą trudną do przecenia, bo to dopiero pozwala realizować te duże programy modernizacyjne. Niestety stanowisko naszej dzisiejszej opozycji, Platformy Obywatelskiej, która zapowiedziała głosowanie przeciwko ustawie, bardzo trudnej ustawie, Drodzy Państwo, bo to jest dodatkowe 120 miliardów zł, które trzeba było uzyskać od ministra finansów… Te wszystkie głosy krytyczne, które usłyszeliśmy, spowodowały, że dzisiaj państwo nie macie tej ustawy przed sobą. Mam nadzieję, że jest to chwilowe. Nie wyobrażam sobie takiej sytuacji na dłuższą metę. Jestem, jeszcze raz to podkreślam, zszokowany tym, że ktoś mógł kwestionować tego rodzaju rozwiązania. Mam nadzieję, że w Senacie w tym zakresie będzie pełne zrozumienie, pełna zgoda. Ale niestety te prace uległy opóźnieniu. Mam nadzieję, że będzie to opóźnienie tylko o kilka tygodni.

Z punktu widzenia Ministerstwa Obrony Narodowej i te kilka tygodni ma znaczenie, bo ja chciałbym mieć już dzisiaj uchwaloną, podpisaną ustawę i móc w sierpniu, kiedy wszyscy pojadą na urlop, zadaniować poszczególne jednostki, tak aby przygotowywały zwiększone moce przerobowe w związku z kolejnymi programami odbudowy i modernizacji polskiej armii. Niestety widać, że spór polityczny dotknął także spraw, które nigdy wcześniej w naszej historii nas nie dzieliły. I to można tylko ze smutkiem przyjąć.

A teraz oddaję głos panu generałowi. Poproszę, żeby przedstawił prezentację, dokładnie pokazał, jak były wydatkowane pieniądze w tym roku. Dziękuję bardzo.

Przewodniczący Jarosław Rusiecki:

Bardzo proszę, Panie Generale.

Do tego, co powiedział pan minister, dodam, że ja też mam nadzieję, że to jest tylko chwilowe wyhamowanie i zaraz po wakacjach ruszymy z ustawą, która zwiększa możliwości finansowania polskiej armii. Ja w tej ustawie zauważam jeszcze drugi element, który jest niezwykle istotny dla przedsiębiorstw zbrojeniowych, mianowicie pozwala im ona jakby wziąć większy oddech na produkcję planową dla armii i generalnie na sprzedaż. To jest bardzo ważna rzecz. Od czasu do czasu odbywamy wizytacje w przedsiębiorstwach Polskiej Grupy Zbrojeniowej i widzimy, jak to wsparcie budżetowe związane z realizacją zamówień jest po prostu istotne, ważne.

Bardzo proszę, Panie Generale.

Dyrektor Departamentu Budżetowego w Ministerstwie Obrony Narodowej Sławomir Pączek:

Dziękuję bardzo, Panie Przewodniczący.

Szanowna Komisjo!

Szczegółowe informacje przekazaliśmy państwu w postaci opracowań Ministerstwa Obrony Narodowej na temat realizacji budżetu. Ja przedstawię tylko krótką prezentację, dotyczącą najistotniejszych rzeczy.

Budżet został zrealizowany na poziomie 35 miliardów 304 milionów zł. Największe wydatki z tej grupy to wydatki majątkowe, które wchodzą w zakres naszych centralnych planów rzeczowych, m.in. są to wydatki na zakupy uzbrojenia, ale też do tego zaliczane są wydatki na inwestycje w infrastrukturę. Najmniejsza grupa wydatków to dotacje, na które przeznaczamy z budżetu 3,3%.

Realizacja budżetu w 2016 r. obejmowała również ustanowienie tzw. wydatków niewygasających, które były realizowane w roku 2017 r. do końca kwartału. W ramach tych wydatków zrealizowano płatności na zakup samolotów średnich, na budowę centrów i środków przetwarzania danych, na zakup sprzętu, oprogramowania, a także inne zadania, wskazane na slajdzie. Wydatki te zostały zrealizowane na poziomie 94% planu wydatków niewygasających ustalonych przez Radę Ministrów. Proszę o kolejny slajd.

Jeśli chodzi o realizację w układzie grup wydatków, to można tu wskazać, że niemal w każdej grupie wydatków realizacja wynosi 100% i taki stan jest nieporównywalnie lepszy do stanu realizacji w latach poprzednich. Poproszę następny slajd.

W układzie tych naszych organizacyjnie ułożonych centralnych planów rzeczowych, obejmujących poszczególne obszary funkcjonowania Sił Zbrojnych, realizacja była następująca: plan modernizacji technicznej – na poziomie 99,4%, plan zakupu środków materiałowych – na poziomie 100%, centralny plan inwestycji budowlanych – 98,8%, plan inwestycji budowlanych realizowanych w ramach NSIP – tu środki budżetowe zostały wykorzystane na wysokim poziomie, niemal w 100%. Poziom realizacji całego planu był trochę niższy, ponieważ w jego zakres wchodzą płatności, które są dokonywane przez Sojusz. Proszę o kolejny slajd.

Dla porównania chciałbym wskazać, że wydatki na realizację planu modernizacji technicznej w roku 2016 były o 33,8% wyższe w stosunku do zadań faktycznie realizowanych, czyli tych, na które zawarto umowy. Tutaj z porównania odjęliśmy w 2015 r. spłatę voucherów za samoloty F-16, bo to była zwykła płatność, która nie wpływała na to, że realizujemy jakieś nowe kontrakty. Centralny plan inwestycji budowlanych, tu również zwiększenie o 7,4%, a wydatki w ramach planu zakupu środków materiałowych zostały zmniejszone do poziomu 90,7%, a to dlatego, że w roku 2015, pod koniec tego roku zostały zrealizowane dodatkowe zakupy środków żywności oraz materiałów pędnych i smarów. Z tego powodu poziom wydatków roku następnego był nieco obniżony w stosunku do tego z roku 2015. Plan inwestycji budowlanych realizowanych w ramach NSIP – tu mamy 83%, ale zadania, które były planowane w harmonogramie realizacyjnym, zostały wykonane. To też muszę skomentować, jeśli państwo pozwolicie. Otóż zadania takie grube, duże, które wywodzą się z pakietów akcesyjnych i poakcesyjnych, zostały w 95% zrealizowane. Teraz wchodzimy w fazę realizacji nowych projektów, wynikających z ustaleń ze szczytu warszawskiego i szczytu w Newport. Będą to zadania związane z realizacją tzw. RAP. To jest kilkadziesiąt projektów, które dzisiaj są w fazie dokumentacyjnej. Z tych względów wydatki na ten cel w latach 2016, 2017 i 2018 nie będą zwiększane, ale w kolejnych latach zostaną znacznie zwiększone. Proszę o kolejny slajd.

Jeśli chodzi o udział wydatków majątkowych w budżecie, to w 2016 r. stanowiły one 27,8%. Możemy tu zaobserwować wzrost tych wydatków prorozwojowych w stosunku do ogólnego wolumenu wydatków obronnych. Mamy też dodatkowe źródło finansowania potrzeb modernizacyjnych. Głównie to jest Fundusz Modernizacji Sił Zbrojnych, którego stan na koniec 2016 r. wyniósł 119,3 miliona zł. Proszę kolejny slajd.

Utrzymywaliśmy w sumie 7 kontyngentów poza granicami kraju, najważniejsze z nich są wskazane na slajdzie. Na ten cel wydaliśmy ponad 103 miliony zł w ciągu całego roku.

Teraz takie najważniejsze ustalenia Najwyższej Izby Kontroli. Najwyższa Izba Kontroli wskazała na pewne nieprawidłowości w zakresie systemu rachunkowości, które zostały przeanalizowane, wprowadzono już zmiany na mocy decyzji odpowiednich organów, ale główny przekaz, który wynika z raportu Najwyższej Izby Kontroli, jest taki, że wydatki budżetu MON zostały zaplanowane w sposób rzetelny, zostały zrealizowane zgodnie z celami i w sposób oszczędny. Poprawiła się też, co mnie osobiście jako dyrektora Departamentu Budżetowego cieszy, ściągalność, skuteczność dochodzenia należności budżetowych stanowiących dochody budżetowe państwa. Sprawozdania budżetowe zostały sporządzone w sposób terminowy i zgodny z zasadami, które tym procesem zarządzają. W zakresie realizacji zaleceń minister obrony narodowej poinformował prezesa NIK o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków pokontrolnych, a także nie zgłosił zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego.

Jeszcze krótkie podsumowanie. W 2016 r. zasilanie w środki było prawidłowe, plan dochodów został zrealizowany na poziomie 118,5%, a plan wydatków – 99,7%. To są najważniejsze sprawy, takie typowo budżetowe. Dokonano podwyżek uposażeń żołnierzy o kwotę 202 zł na etat. Dokonano także podwyżek wynagrodzeń pracowników na poziomie 185 zł na pracownika. Oczywiście w ramach realizacji budżetu musieliśmy także poszukiwać rozwiązań, aby przesunąć wydatki na organizację szczytu NATO, które nie do końca były zaplanowane na etapie planowania, oraz ponadplanowe skutki zwolnień ze służby. Tutaj należy podkreślić, że zwolnienia ze służby nie przekroczyły zakładanego limitu, bo były na poziomie 4 tysięcy 844, ale wynikało to ze struktury żołnierzy odchodzących ze służby, bo dotyczyło to starszych oficerów. Stąd też wydatki związane z należnościami przy odejściu były większe niż planowano, bo przy planowaniu bierze się pod uwagę pewną średnią. Proszę o kolejny slajd.

Przeciętne zatrudnienie żołnierzy osiągnęło poziom 95 tysięcy 592. O zwolnieniach mówiłem. Przeciętne zatrudnienie pracowników było na poziomie 43 tysięcy 441. Potrzeby związane z bieżącym funkcjonowaniem jednostek, instytucji i ze szkoleniami zostały w 100% zaspokojone, nie mieliśmy problemów z niedofinansowaniem przedsięwzięć szkoleniowych. Zadania związane z udziałem Sił Zbrojnych w misjach poza granicami kraju, o czym szczegółowo wcześniej mówiłem, również zostały zabudżetowane w pełni. Szkolenie wojsk sojuszniczych i własnych przebiegało planowo. Zrealizowaliśmy wydatki, o czym pan minister wspominał, na poziomie 2% planowanego PKB z roku poprzedniego. Udział procentowy, jeśli chodzi o wydatki majątkowe, był na poziomie 27,8%, czyli spełniliśmy, nawet z nawiązką, pewne rygory wynikające z ustawy o przebudowie i modernizacji Sił Zbrojnych. To wszystkie informacje z mojej strony. Jeśli będą jakieś pytania szczegółowe, to służę swoją osobą.

(Głos z sali: Dziękujemy.)

Przewodniczący Jarosław Rusiecki:

Bardzo dziękuję panu ministrowi i panu generałowi.

Choć pan generał w swoim wystąpieniu powiedział o kilku wnioskach, które przedstawiła Najwyższa Izba Kontroli, to jednak bardzo bym prosił pana dyrektora Marka Zająkałę o przedstawienie informacji Najwyższej Izby Kontroli.

Bardzo proszę, Panie Dyrektorze.

Dyrektor Departamentu Obrony Narodowej w Najwyższej Izbie Kontroli Marek Zająkała:

Dziękuję bardzo.

Panie Przewodniczący! Wysoka Komisjo! Szanowni Państwo!

Pan generał wspomniał o kilku naszych ustaleniach, ale ja chciałbym nieco szczegółowiej zrelacjonować nasze prace.

Najwyższa Izba Kontroli, dokonując oceny wykonania budżetu państwa w zakresie części 29 „Obrona narodowa”, podobnie jak w poprzednich latach, zastosowała ocenę opisową, ponieważ wyniki kontroli nie dawały podstaw do oceny jednoznacznie pozytywnej, nie dawały też podstaw do oceny negatywnej.

Ta ocena opierała się głównie na następujących przesłankach. Otóż wydatki na koniec ubiegłego roku wyniosły 34,7 miliarda zł, tj. prawie 98% planu po zmianach. O wydatkach niewygasających pan generał już wspomniał. Zostały one zaplanowane w kwocie 672 milionów, a zrealizowane w terminie do końca kwartału bieżącego roku w kwocie 640 milionów. Wydatki w kwocie 5,3 miliarda zł, tj. 15% zrealizowanych wydatków, które zostały poddane szczegółowym badaniom NIK, zostały poniesione zgodnie z zachowaniem zasad gospodarowania środkami publicznymi. Nie stwierdzono niecelowego ani niegospodarnego wydatkowania środków publicznych. Wydatki majątkowe wyniosły ponad 9,8 miliarda zł, tj. blisko 28% kwoty wydatków w części 29. W porównaniu do wydatków majątkowych w roku 2015 w ujęciu nominalnym wydatki zmalały o prawie 3 miliardy zł, zaś w ujęciu porównywalnym wzrosły o ponad 2,4 miliarda zł, tj. o około 33%.

W roku ubiegłym, m.in. w wyniku realizacji wniosku NIK, nastąpiła poprawa skuteczności dochodzenia należności budżetowych. Na koniec roku ubiegłego należności wynosiły ponad 162 miliony zł, w tym zaległości ponad 124 miliony zł, i w porównaniu do ich stanu na rok 2015 były niższe o ponad 214 milionów zł, w tym zaległości były niższe o prawie 236 milionów zł.

Na realizację zadania 11.1 „Utrzymanie i rozwój zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych RP”, priorytetowego zadania państwa, wydano ponad 25 miliardów zł, tj. ponad 97% planu po zmianach.

Sprawozdania budżetowe łączne zostały sporządzone przez dysponenta części terminowo i prawidłowo pod względem formalno-rachunkowym.

Dysponent części 29 realizował zadania w zakresie nadzoru i kontroli nad całością gospodarki finansowej podległych mu jednostek organizacyjnych, jednakże w ocenie NIK nie były one w pełni skuteczne, gdyż nie zdołały zapobiec zaistniałym nieprawidłowościom.

Jeśli pan przewodniczący pozwoli, teraz poproszę pana doradcę Ryszarda Nojszewskiego, który nadzorował tę kontrolę, o przedstawienie nieprawidłowości i wniosków.

Przewodniczący Jarosław Rusiecki:

Tak, bardzo proszę.

Bardzo proszę, Panie Doradco.

Doradca Techniczny w Departamencie Obrony Narodowej w Najwyższej Izbie Kontroli Ryszard Nojszewski:

Kontrola wykazała następujące nieprawidłowości. Po pierwsze, w księgach rachunkowych prowadzonych z wykorzystaniem zintegrowanego wieloszczeblowego systemu informatycznego resortu obrony narodowej, czyli ZWSI RON, nie była zachowana zasada czystości obrotów na koncie 130 służącym do ewidencji stanu środków budżetowych oraz obrotów na rachunku bankowym jednostki z tytułu wydatków i dochodów budżetowych objętych planem finansowym jednostki.

Po drugie, w kontrolowanych jednostkach prowadzących księgi rachunkowe z wykorzystaniem ZWSI RON kwoty dochodów i wydatków wykazanych w sprawozdaniach budżetowych nie były zgodne z danymi wynikającymi z ewidencji księgowej, co miało związek z nieprawidłowością, o której powiedziałem wcześniej.

Po trzecie, wydruki z ksiąg rachunkowych prowadzonych z wykorzystaniem systemu ZWSI RON nie posiadały trwałego znaczenia danymi identyfikacyjnymi, m.in. takim jak nazwa danego rodzaju księgi rachunkowej, nazwa programu przetwarzania, czy też okresu sprawozdawczego oraz daty sporządzenia. Dotyczyło to prowadzenia ksiąg rachunkowych w Funduszu Modernizacji Sił Zbrojnych, a także 1 Pomorskiej Brygady Logistycznej w Bydgoszczy.

Po czwarte, do końca 2016 r. nie zostały rozliczone przedpłaty – zaliczki udzielone przez 31 Bazę Lotnictwa Taktycznego w Poznaniu – Krzesinach i przez Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych w latach 2014–2016 w łącznej kwocie ponad 111 milionów zł. Były to przedpłaty – zaliczki udzielone rządowi Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej na realizację umowy zawartej pomiędzy rządami RP i USA dotyczącej szkolenia pilotów sił powietrznych w zakresie pilotażu samolotów C-130 i F-16. Nieprawidłowość skutkująca brakiem możliwości terminowego rozliczenia dokonanych płatności wynikała z niewskazania przez rząd RP płatnika umowy, a tym samym z braku dostępu jednostek dokonujących płatności do systemu finansowo-księgowego w Stanach Zjednoczonych, który obsługiwał zawartą umowę. Po zakończeniu kontroli podjęto intensywne działania naprawcze.

Po piąte, w 1 Pomorskiej Brygadzie Logistycznej w Bydgoszczy nieterminowo przekazano do zakładu ubezpieczeń społecznych składki na ubezpieczenia społeczne, fundusz pracy oraz fundusz emerytur pomostowych za 27 żołnierzy zwolnionych ze służby w latach 2015–2016 przed nabyciem praw emerytalnych w łącznej kwocie blisko 2 milionów zł. Skutkowało to zapłatą odsetek od nieterminowych płatności w kwocie blisko 50 tysięcy zł.

Natomiast pozytywnie Najwyższa Izba Kontroli ocenia wykonanie w 2016 r. planu finansowego Funduszu Modernizacji Sił Zbrojnych oraz wykonanie planu finansowego Agencji Mienia Wojskowego.

W wystąpieniach pokontrolnych do kierowników skontrolowanych jednostek, w tym do ministra obrony narodowej, Najwyższa Izba Kontroli wnosiła o podjęcie działań zapewniających, po pierwsze, doprowadzenie systemu ZWSI RON do funkcjonowania w zgodności z obowiązującymi przepisami prawa w zakresie rachunkowości i finansów publicznych. O podjęciu wykonania tego wniosku pan generał już parę słów powiedział. Drugi wniosek dotyczy zaciągania zobowiązań do sfinansowania w roku budżetowym do wysokości wynikającej z planu wydatków jednostki budżetowej. Trzeci wniosek dotyczy dokonywania przeniesień wydatków przeznaczonych na nagrody do właściwych rozdziałów, w ramach których ponoszone są wydatki na uposażenia wyróżnianych żołnierzy, co umożliwi właściwe sporządzanie sprawozdań Rb-70. Czwarty wniosek to wniosek o wydanie przez ministra obrony narodowej rozporządzenia w sprawie sposobu ustalania nadwyżki środków finansowych Agencji Mienia Wojskowego. Ponadto NIK zwróciła uwagę na potrzebę systemowego rozwiązania finansowania zwiększonego dodatku dla pracowników cywilnych wojska, nieobjętych mnożnikowym systemem wynagradzania, wynikającego z tytułu wysługi lat w związku z unormowaniami resortowymi wynikającymi z ponadzakładowego układu zbiorowego pracy dla pracowników wojskowych i jednostek organizacyjnych sfery budżetowej. Dziękuję bardzo.

Dyrektor Departamentu Obrony Narodowej w Najwyższej Izbie Kontroli Marek Zająkała:

Panie Przewodniczący, jeszcze jedna bardzo ważna kwestia, na którą zwróciliśmy uwagę. Otóż NIK szczególną wagę przykłada do kwestii tzw. zaliczek, które w sposób istotny wzrosły. Są to zaliczki udzielane kontrahentom na zakup uzbrojenia i sprzętu wojskowego i nierozliczone w roku 2016 i w latach poprzednich przez Inspektorat Uzbrojenia. Ogólna kwota udzielonych zaliczek, udzielonych i nierozliczonych zaliczek wyniosła ponad 9 miliardów zł. Składały się na nią udzielone i nierozliczone do końca roku ubiegłego zaliczka w kwocie ponad 8,5 miliarda zł oraz zaliczka w kwocie blisko 520 milionów zł z tytułu wykonania wydatków niewygasających z upływem 2016 r. Wspomniał o tym pan generał. To jest kwota przeznaczona na zawarcie umowy na pozyskanie samolotów średnich do przewozu najważniejszych osób w państwie.

Inspektorat Uzbrojenia w 2015 r. udzielił zaliczek w kwocie prawie 2,6 miliarda zł, co stanowiło blisko 50% wydatków inspektoratu w tymże roku. W roku ubiegłym kwota udzielonych zaliczek wyniosła ponad 4,6 miliarda zł, czyli prawie 67% wydatków inspektoratu w tym roku. Kwota ta była o blisko 78% wyższa niż w roku 2015. Podkreślić należy, że na koniec 2015 r. kwota nierozliczonych zaliczek wynosiła nieznacznie ponad 5 miliardów zł, tymczasem na koniec roku ubiegłego do rozliczenia w kolejnych latach była kwota ponad 8,5 miliarda zł, czyli o prawie 3,5 miliarda wyższa. Istotne jest również to, że w 2016 r. rozliczono poprzez uzyskanie efektów rzeczowych zaliczki w ogólnej kwocie nieznacznie przekraczającej 1 miliard 100 milionów zł, w tym 148 milionów zł zaliczek udzielonych w 2016 r.

Najwyższa Izba Kontroli nie kwestionuje udzielania zaliczek na poczet uzyskania uzbrojenia i sprzętu wojskowego dla Sił Zbrojnych RP, tym bardziej że sama wnosiła o ustawowe uregulowanie możliwości udzielania zaliczek na ten cel. W rezultacie wniosku NIK w Ministerstwie Obrony Narodowej został opracowany projekt ustawy o zmianie ustawy o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowania Sił Zbrojnych RP, w którym przewidziana została możliwość udzielania zaliczek. W dniu 10 lipca 2015 r. uchwalona została ustawa, w której dodano przepis umożliwiający udzielanie przez zamawiającego zaliczek na poczet wykonania zamówień, których przedmiotem jest uzbrojenie i sprzęt wojskowy. Niemniej jednak zgodnie z przepisami ustawy o finansach publicznych celem dokonywania wydatków jest uzyskiwanie jak najlepszych efektów rzeczowych z danych nakładów. Stąd bierze się nasz niepokój, jest on związany ze wzrostem tychże zaliczek i niepełnymi efektami rzeczowymi, jakie przynoszą wydatkowane kwoty. Dziękuję.

Przewodniczący Jarosław Rusiecki:

Bardzo dziękuję.

Czy pan minister chciałby się do tego ustosunkować? Czy może pan generał?

Ja wspominałem, że ta zmiana ustawowa jest bardzo potrzebna, żeby to jakby opanować czy dobrze zorganizować na przyszłość i te mankamenty wyeliminować czy przynajmniej ograniczyć, gdy tak liczne albo takiej wielkości zamówienia są realizowane.

Bardzo proszę.

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej Bartosz Kownacki:

Ja się może odniosę do pewnej kwestii, może to będzie w pytaniach. Jeżeli mówimy o samolocie VIP-owskim, to trzeba powiedzieć, że zaliczka rzędu 520 milionów zł na ten pierwszy samolot, de facto za pierwszy samolot, który będzie na jesieni, to jest zaliczka na kilka miesięcy. Więc trudno kwestionować tę zaliczkę. Tam jest kwestia sum niewygasających, tego rozwiązania, ale ono dzięki temu pozwoliło jakby per saldo uzyskać więcej pieniędzy dla Ministerstwa Obrony Narodowej.

Jeżeli zaś chodzi o pozostałe zaliczki, to tych programów modernizacyjnych jest więcej, więc i zaliczkowanie będzie większe. To po pierwsze. Po drugie, oczywiście można rozwiązać ten problem w inny sposób, ale on będzie niekorzystny w naszej ocenie dla… Zresztą prowadzimy różnego rodzaju analizy, rozważamy sposoby innego finansowania, ale jeżeli podpisujemy kontrakt na 1 miliard zł i nie damy zaliczki, szczególnie przedsiębiorstwom państwowym… Myślę tu o pewnym patriotyzmie gospodarczym, bo tu jest raczej problem, powiedziałbym, zaliczkowania poza granicami kraju, gdy my finansujemy przemysł nie polski, tylko np. amerykański, bo tam zgodnie z prawem można wpłacić zaliczkę w wysokości do 100%. Zatem jesteśmy w stanie sfinansować całość wydatków w przypadku firm amerykańskich, w przypadku naszych tylko 25%, mam nadzieję, że docelowo będzie to poziom 33%. Ja wolę sfinansować to dla mojego przedsiębiorstwa, dla krajowego przedsiębiorstwa.

Jeszcze słowo, żeby może od drugiej strony na to spojrzeć. Otóż nie ma czegoś takiego jak darmowy lunch. Jeżeli my teraz nie zaliczkujemy, a oczywiście firma musi pozyskać poddostawców, pewną zdolność do produkcji danego sprzętu – tak jak mówiłem, prowadzimy tu analizy – to sprzęt będzie droższy. Ten sprzęt zamiast kosztować, załóżmy, 1 miliard, będzie kosztował 1 miliard 10 milionów zł, dlatego że firma będzie musiała pozyskać te pieniądze z rynku, tzn. będzie musiała wziąć kredyt bankowy, a zawsze gotówka pozyskana… Ja wiem, że niestety w naszych warunkach często też z obligacji, bo my mamy te pieniądze… cały czas mamy deficyt. Może w tym roku by się udało i by go nie było, ale ten deficyt jest. W każdym razie zawsze gotówka uzyskana w ten sposób będzie tańszym pieniądzem niż pieniądz uzyskany na rynku. Oczywiście takie rozwiązania też analizujemy, bierzemy pod uwagę, tylko niestety one w perspektywie długookresowej będą skutkowały dużo większymi wydatkami, zwiększonymi kosztami kontraktów.

Dlatego uważam, że tu trzeba wybalansować między tym, że zaliczki muszą być większe, bo podpisywane są duże kontrakty i to wieloletnie kontrakty, a tym, że rezygnujemy z zaliczkowania na rzecz kosztów ponoszonych przez firmy i później de facto przez Ministerstwie Obrony Narodowej. Braliśmy pod uwagę takie rozwiązanie, tym bardziej że może w perspektywie 4–5 lat można to zbilansować, w przypadku dużych programów modernizacyjnych można spowodować, żeby te zaliczki były mniejsze. I pewnie takie lata nastąpią w czasie realizacji tych dużych programów modernizacyjnych, kiedy mówimy o kwotach rzędu kilkudziesięciu miliardów złotych, myślę o programie okrętów podwodnych czy programie Homar. To są tak duże programy, że te zaliczki na pewno później będą, mimo dopuszczalnych 33%, w poszczególnych latach czasem wyższe, a czasem dużo niższe niż te dzisiaj wskazane.

Przewodniczący Jarosław Rusiecki:

Bardzo dziękuję panu ministrowi.

Rozpoczęliśmy dyskusję.

Czy panie i panowie senatorowie mają pytania co do informacji pana ministra, pana generała i pana dyrektora? Nie widzę chętnych.

Jeśli nie ma pytań, to pozostaje mi sformułować wniosek o pozytywne przyjęcie informacji przedstawionej przez pana ministra, Ministerstwo Obrony Narodowej związanej z realizacją budżetu. Mimo wskazanych we wnioskach pewnych mankamentów, o których mówi Najwyższa Izba Kontroli, myślę, że możemy zaproponować pozytywny wniosek, bo rzeczywiście realizacja budżetu i realizacja zadań, a szczególnie realizacja programów modernizacyjnych… Ja przypomnę, że w ostatnich latach został włączony jeszcze jeden program modernizacyjny, który jest niezwykle istotny, ważny, program dotyczący budowy Narodowego Centrum Cyberbezpieczeństwa. Zorganizowaliśmy na ten temat specjalne posiedzenie komisji. Myślę, że to też pokazuje, że polskie Siły Zbrojne nie tylko potrzebują pieniędzy po to, żeby się unowocześniać, ale też po to, aby realnie dbać o bezpieczeństwo naszego kraju.

Jeśli nie ma więcej pytań, to chciałbym podziękować panu ministrowi, panu generałowi, panom pułkownikom, panu dyrektorowi, panom doradcom, wszystkim państwu za dzisiejsze posiedzenie komisji z nadzieją, że po wakacjach spotkamy się, aby dyskutować o ustawie zwiększającej wydatki na polskie Siły Zbrojne. Dziękuję bardzo.

(Koniec posiedzenia o godzinie 16 minut 39)